Mediawijsheid in de klas: omgaan met nepnieuws

Misinformatie en desinformatie 

Nepnieuws komt in twee vormen voor. Bij misinformatie deelt iemand verkeerde of onnauwkeurige informatie zonder dat zelf te beseffen. Denk aan een ouder die een WhatsApp-bericht doorstuurt over een telefoonoplader die brand zou veroorzaken, of een leerling die op het schoolplein vertelt dat een bekende YouTuber is overleden omdat hij dat op TikTok heeft gezien. Vaak is het goed bedoeld, maar klopt het bericht niet.

Bij desinformatie gaat het om informatie die bewust is gemaakt met verkeerde bedoelingen. Een voorbeeld is een neppe winactie op Instagram waarin wordt beloofd dat je een gratis iPhone krijgt als je een link deelt. Ook deepfakevideo’s vallen hieronder: een gemanipuleerde video waarin een politicus of beroemdheid iets zegt dat nooit is gebeurd, bedoeld om te misleiden of verwarring te zaaien.

AI en nepnieuws 

De komst van generatieve AI maakt het nog eenvoudiger om nepnieuws te produceren. Met chatbots, beeldgenerators en deepfake-tools kunnen teksten, foto’s en video’s worden gemaakt die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn. AI kan in korte tijd grote hoeveelheden berichten verspreiden, zoals nepnieuwsartikelen of valse recensies.

Omdat chatbots zoals ChatGPT zijn getraind met enorme hoeveelheden informatie van het internet, zitten daar ook onbetrouwbare bronnen tussen. Dat betekent dat de antwoorden soms niet kloppen of zelfs verzonnen zijn. Deze systemen zijn bovendien zo ontworpen dat ze altijd een reactie geven. Daardoor lijkt de informatie overtuigend, terwijl dat niet altijd het geval is. Juist daarom is het belangrijk om kritisch te blijven en altijd goed te controleren waar informatie vandaan komt.

Wat betekent dit voor leerlingen?
In een tijd waarin AI nepnieuws levensecht kan namaken, is het voor leerlingen belangrijker dan ooit om kritisch te denken. Ze moeten leren dat niet alles wat ze zien of lezen klopt. Het gaat erom dat ze informatie verifiëren, nagaan waar het vandaan komt en kijken of het ook door andere betrouwbare bronnen wordt bevestigd. Zo ontwikkelen ze vaardigheden die hen helpen om bewuste keuzes te maken en zich zekerder te voelen in de digitale wereld.

Waarom geloven we nepnieuws zo snel?

Dat heeft verschillende redenen. Generatieve AI kan teksten, foto’s en video’s maken die er levensecht uitzien. Sociale media versterken vaak bubbels: leerlingen zien vooral berichten die aansluiten bij hun interesses en daardoor lijkt het alsof iedereen hetzelfde vindt. Daarnaast spelen emoties een grote rol. Berichten die boos, bang of blij maken, worden sneller geloofd en gedeeld.

Mediawijsheid in de klas

Scholen hebben een sleutelrol in het ontwikkelen van mediawijsheid: kinderen leren bewust, kritisch en veilig omgaan met media. Het gaat om reflecteren (nadenken over wat je ziet en deelt), reageren (bewust reageren) en gebruiken (media inzetten voor communicatie en creatie). 

Wil je leerlingen helpen om beter om te gaan met nepnieuws en media? Met deze tips kun je direct aan de slag:

1. Oefen met bronnen
   Laat leerlingen voor een presentatie oefenen met het zoeken van betrouwbare informatie. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de Zoekcoach in Teams. 
2. Bespreek emoties
   Vraag hoe een bericht hen laat voelen. Worden ze boos, bang of blij? Zo leren ze dat media niet alleen feiten brengen, maar ook gevoelens oproepen.
3. Maak nepnieuws
   Laat leerlingen zelf een nepbericht maken en bespreek daarna welke signalen laten zien dat het niet klopt. Zo ervaren ze hoe eenvoudig informatie te manipuleren is en leren ze kritischer kijken.
4. Speel een quiz of game
   Maak mediawijsheid speels en interactief. MediaMasters  is een gratis serious game voor groep 5 tot en met 8 waarin leerlingen spelenderwijs kennismaken met mediawijsheid en digitale geletterdheid. Een laagdrempelige optie is de Klassenquiz Mediawijsheid via Gynzy, een quiz met tien vragen die je eenvoudig speelt via de Gynzy-app of direct op het digibord.

Mediawijsheid stimuleren in de klas

Er zijn ook andere manieren om leerlingen iets bij te brengen over media. Zo kun je de volgende inzetten in de klas:

• HackShield: gratis interactief spel waarin leerlingen zich bewust worden van internetgevaren door puzzels op te lossen en codes te kraken.
• Minecraft Education: het bekende, creatieve spel waar je lessen zoals rekenen of verkeer goed aan kunt koppelen. Ook zijn er bestaande lessen op het gebied van mediawijsheid, zoals Privacy Prodigy. Hierin leren leerlingen om persoonlijke gegevens te beschermen. Het spel is ook beschikbaar voor Google!
• Adobe Express: een laagdrempelige oplossing waarmee leerlingen visuele verhalen vertellen, in de vorm van online video's, posters, webpagina's of collages. Je kunt hen laten fotoshoppen en daardoor laten inzien dat niet alles op social media realiteit is.
• Canva for education: Canva is een veelzijdig platform dat digitale geletterdheid versterkt door leerlingen te laten werken met visuele communicatie, creatief denken, samenwerking, multimediaproductie en AI-tools in het klaslokaal.Canva for education